به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار به نقل از خبرنگار شبکه اطلاع رساني راه دانا؛ کودتاي ترکيه از ساعت پاياني جمعه شب 25 تير با حضور بالگردها ،هواپيماها و تانک هاي کودتاچيان در آنکارا و استانبول به وقوع پيوست. کودتا گران چند ساختمان دولتي از جمله  پارلمان و کاخ رياست جمهوري ترکيه در آنکارا را بمباران کردند. دولت ترکيه در سحر گاه شنبه اعلام کرد که اين کودتا را خنثي کرده است. رجب طيب اردوغان رئيس جمهور ترکيه نيز اعلام کرد که کودتا در برابر همبستگي و وحدت مردم شکست خورد.وي فتح الله گولن رهبر مخالفان اردوغان که در تبعيدي خود خواسته از سال 1999 در آمريکا بسر مي برد را به عنوان عامل پشت پرده اين کودتا معرفي کرد. يک مقام رسمي ترکيه روز شنبه اعلام کرد که شمار تلفات کودتاي ترکيه به بيش از 265 نفر رسيده است.اين آمار شامل 161 غير نظامي و 104 نفر از کودتاچيان بوده است.پس از ناکامي طرح کودتا، دولت ترکيه پيگرد کودتاچيان را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون 2839 کودتاچي بازداشت و 2745 قاضي از کار برکنار شدند. آکين اوزتورک، فرمانده‌ پيشين نيروي هوايي ترکيه که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ فرماندهي نيروي هوايي ترکيه را برعهده داشت.  به عنوان رهبر کودتاي اخير دستگير شده است. وي در اوت 2015 خدمت خود را در ارتش ترکيه به پايان برد اما همچنان به عنوان عضو شوراي عالي امنيت ملي اين کشور باقي ماند.ترکيه اعلام کرده است اوزترک و شرکاي وي به اتهام خيانت محاکمه خواهند شد.روساي احزاب مختلف ترکيه نيز کودتا را محکوم کردند. صلاح الدين دميرتاش رئيس حزب دموکراتيک خلق هاي ترکيه،کمال قليچداراوغلو رهبر حزب جمهوري خلق و دولت باغچه لي رهبر حزب حرکت ملي در بيانيه هايي کودتا در اين کشور را محکوم کردند.در سطح جهاني نيز واکنش ها مبتني بر محکوميت کودتا و حمايت از دولت ترکيه بود. حتي در واکنش به اتهامات وارده شده از سوي اردوغان ، فتح‌الله گولن ضمن تأکيد بر اينکه هيچ ارتباطي با کودتاي ترکيه نداشته، در بيانيه‌اي تلاش براي کودتا در ترکيه را محکوم کرد.فتح الله گولن در آخرين مصاحبه خود گفته است که کودتا در ترکيه مي تواند غيرواقعي و نوعي صحنه سازي باشد. دولت ترکيه فتح‌الله گولن،را از عوامل کودتا مي‌داند، اين در حالي است که جنبش گولن با انتشار بيانيه‌اي اين اتهام را رد کرده و جان کري، وزير خارجۀ امريکا نيز از دولت ترکيه خواسته است دربارۀ اتهام عليه گولن مدرک ارائه دهد. وي تاکيد کرده که متهم کردن واشنگتن به دست داشتن در کودتاي نافرجام ترکيه به روابط آمريکا با ترکيه لطمه وارد مي کند.

دو ديدگاه متفاوت

در باره دلايل و عاملان اين کودتا دو  ديدگاه متفاوت وجود دارد. عده اي اين کودتا را حقيقي و از سوي مخالفان اردوغان و حزب حاکم مي دانند، در مقابل ، عده اي بر اين باورند که اين کودتا با اهداف سياسي از پيش تعيين شده صورت گرفته و ساخته و پرداخته اردوغان و سازمان اطلاعات ترکيه است.

ديدگاه اول بر اين باور است که سياست هاي غلط حزب حاکم به رهبري اردوغان در طول ۱۴ سال گذشته که موجبات نارضايتي هاي بسياري را در داخل اين کشور به وجود آورده و آسيب هاي فراواني را در عرصه سياست منطقه اي و بين المللي بر کشور و مردم آن تحميل کرده است، زمينه هاي مناسبي را براي آن دسته از نظاميان مخالف وي به وجود آورد تا همانند کودتاهاي قبلي در تاريخ اين کشور موارد قبلي اقدام به سرنگوني دولت  ترکيه کنند.البته کودتايي که اين بار بر خلاف گذشته بدون حمايت مردم و احزاب سياسي با شکست بسيار سريع و سرکوب کودتاگران مواجه شد.بر طبق اين ديدگاه ،اين کودتا توسط نيروهاي جريان گولن در بدنه ارتش وژاندارمري ترکيه سازماندهي شده است. طرفداران اين ديدگاه مدعي هستند  که اين کودتا پس از آن رخ داد که هفته گذشته براي اولين بار عمليات‌ امنيتي عليه شاخه نظامي اين جريان انجام شد. در دو سال گذشته عمليات  متعددي عليه نيروهاي اين جريان در ساختار قضايي و اطلاعاتي ترکيه صورت گرفته و صدها نفر به جرم همکاري با اين جريان زيرزميني در درون دولت دستگير شده بودند. براي نخستين بار در هفته گذشته تعدادي از افسران ارتش بازداشت شدند. اين عمليات جريان گولن را متوجه جديت دولت در برخورد با خود کرد و آن را واداشت تا برغم احتمال شکست کودتا ،اقدام به آن کند. در واقع جريان نظامي گولن متوجه شده است که با کودتا يا بدون کودتا در هر حال سرکوب خواهد شد. بنابراين طي يک اقدام متهورانه اقدام به کودتا کرد. قرار بود تا چند روز ديگر شوراي عالي نظامي در ستاد کل نيروهاي مسلح تشکيل شود و در اين شورا قرار بود عليه جريان کشف شده گولن در ارتش تصميماتي اتخاذ شود.جريان گولن در ارتش در شکل يک هسته مخفيانه با نام "کميته صلح در جهان" فعاليت مي کرد که بر اساس ديدگاه اول ، اين کودتا توسط اين هسته طراحي، مديريت و اجرا شده است. مشکل اصلي اين هسته، پايين بودن نسبي درجات نظامي سردمداران آن بود که با توجه به اين مساله تحليلگران معتقد بودند که در کوتاه مدت امکان اقدام فراگير توسط طرفداران گولن بويژه کودتا وجود ندارد و آنها حداکثر قادر به اقدامات خرابکارانه خواهند بود. تحليلگراني که اين اقدام اخير را يک کودتاي واقعي اما ناموفق مي‌دانند، اقدامات موثر رسانه‌اي کودتاگران را دليلي بر مدعاي خود مي‌دانند. تيم کودتا کننده در اولين اقدام تلويزيون دولتي را تسخير کرده و از اين طريق با ايجاد رعب وارد فاز مديريت صحنه درترکيه شد. از سوي ديگر ژاندارمري  به عنوان شاخه دوم اين کودتا در کل ترکيه  آماده اجراي اين اقدام بوده است . امتياز  اين نيرو گستردگي آن در سراسر ترکيه و تسلط بر تمام جاده‌هاي بين شهرها بود. طرفداران ديدگاه حقيقي بودن کودتا با توجه به ميزان بالاي کشته ها و تلفات درگيري ها و هزينه هاي زياد سياسي و اقتصادي آن در داخل و خارج ترکيه، ساختگي بودن و طراحي آن توسط حزب حاکم ترکيه را رد مي کنند.

ديدگاه دوم بر اين اعتقاد است که اين کودتا تنها يک نمايش از سوي اردوغان بوده است تا با استفاده از شرايط بحراني ايجاد شده ،ارتش ترکيه را تضعيف کرده و امکان کودتاهاي جدي‌ در آينده را خنثي کند. از ديدگاه آنها ،اين کودتا طرح مشترک حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبري اردوغان و سازمان اطلاعات امنيت ترکيه بوده که اهداف سياسي را در داخل و خارج اين کشور دنبال مي کند.دليل اصلي هواداران اين ديدگاه، فراهم شدن امکان قدرت نمايي بيشتر براي اردوغان به عنوان يک رهبر وحدت بخش و بسيج‌ کننده اقشار مختلف مردم مي‌دانند و معقدند که درخشش بيشتراردوغان به عنوان يک قهرمان ملي نشان مي دهد که عامل پشت پرده  اين ماجرا خود وي بوده است . بي برنامه بودن کودتاچيان، عدم سازماندهي مناسب کودتا و منحصر بودن آن به دو شهر ترکيه، عدم بازداشت هيچ يک از مقامات سياسي حاکم ترکيه توسط کودتاچيان، شکست سريع آنها در ساعات اوليه، بازگشت قدرتمندتر اردوغان به صحنه قدرت و عدم همراهي نظاميان ارشد ارتش با کودتاچيان را مي توان از دلايل صوري بودن و ساختگي بودن اين کودتا دانست. همچنين اين کودتا در صورت ساختگي بودن بهانه خوبي براي ادامه تصفيه نظاميان مخالف اردوغان از ارتش ترکيه خواهد بود. اگرچه تنها گذر زمان و بررسي رويدادهاي آينده نشان خواهد داد که چه دست‌هايي در پشت پرده اين کودتا قرار داشته اند ، اما با در نظر داشتن حوادث پارک گزي که اکنون پس از دو سال اسناد حمايت بنياد آمريکايي "سوروس" از آن افشا شده و مي توان آن را يک کودتاي رنگي عليه اردوغان ارزيابي کرد صرف فراهم شدن امکان خودنمايي براي اردوغان را در مورد اهداف طراحي اين کودتا نمي توان کافي دانست. در واقع با اينکه اردوغان و حزب حاکم پس از اين کودتا ، از جايگاه بالاتري برخوردار مي شوند، اما هزينه اي که ترکيه در قبال آن بايد پرداخت کند بويژه از بعد اقتصادي ، سياسي و امنيتي بسيار بالا است. از سوي ديگر در ماه هاي اخير اردوغان با بخش هاي مختلف  ارتش تعامل داشته و نظر مساعد آنها براي همراهي با خود در مسايل مختلف کشور را فراهم کرده بود و لذا امکان وقوع کودتا عليه او اندک بود.در عين حال با توجه به اينکه اصلي ترين نيروهاي عامل اين کودتا نيروي هوايي و ژاندارمري (يعني نيروهاي تحت نفوذ گولن) بوده اند و نه نيروي زميني که تا کنون انجام کودتاها را برعهده داشته است ،احتمال دست داشتن  جريان گولن در اين کودتاي نافرجام بيشتر است.

پيامدهاي کودتا

-نتيجه اجتناب ناپذير اين کودتا چه آن را واقعي بدانيم و چه طرحي از جانب اردوغان براي رسيدن به اهداف مد نظرش در داخل ترکيه ، تضعيف هر چه بيشتر اقتصاد ترکيه وواحد پولي اين کشور خواهد بود.حتي قبل از کودتا نيز با توجه به بي ثباتي سياسي ،افزايش ناامني ها در ترکيه و کاهش شديد سطح روابط با روسيه ، اقتصاد ترکيه وضعيت خوبي نداشت.اکنون وقوع کودتا هر چند نافرجام باعث شده تا ارزش لير ترکيه در برابر دلار امريکا، به پايين ترين حد از ماه ژانويه برسد. در کنار افت شديد ارزش پول ملي و سهام اين کشور کودتا هزينه هاي ديگري نيز بر اقتصاد اين کشور تحميل مي کند که ممکن است تا سال ها آثار آن باقي بماند. يکي از اين هزينه ها توقف و کاهش پروازهاي هوايي به فرودگاه هاي اين کشور است که افت تعداد گردشگران را نيز به همراه دارد. پيش بيني ها نشان مي دهد در نتيجه اين کودتاي نظامي و ناامني هاي ايجاد شده ناشي از آن درآمد ترکيه از توريسم در سال ۲۰۱۶ ميلادي ۵۴ درصد کاهش پيدا کند و شمار گردشگران بيشتر از۷۰ درصد کاهش يابد. اين همه در حالي رخ داده که بانک جهاني اعلام کرد که رشد اقتصادي ترکيه در سه ماهه نخست سال 2016 کاهش يافته است.

- بعد از کودتاي نافرجام اخير و حضور گسترده هواداران اردوغان ، قطعا قدرت سياسي اردوغان بيشتر مي شود. وي مي تواند ادعا کند که از مشروعيت بالايي برخوردار است و از طرفي تصفيه عمومي را در ارتش آغاز خواهد کرد که احتمالا منجر به تيره تر شدن  روابط ميان اردوغان و ارتش خواهد شد. در عين حال برخي تحليلگران معتقد هستند  که پس از اين کودتا، اردوغان راحت تر خواهد توانست خواست خود مبني بر تغيير نظام سياسي ترکيه از پارلماني به رياستي را دنبال کند.

-از سوي ديگر اين احتمال وجود دارد که  اردوغان تغييراتي را هم در رويه کنوني اعمال قدرت خودبه وجود آورد. چرا که به هر حال اين کودتا پيامي بود به وي که در رفتارش تغيير ايجاد کند، بويژه اينکه رفتار اردوغان بويژه در دوسال اخير مبتني بر نگرش ديکتاتور مابانه وي بوده است. اردوغان مي خواهد نقش محوري ارتش ترکيه را کاهش دهد که اين مساله مد نظر فرماندهان ارتش ترکيه نيست. همچنين اردوغان خواهان آن است تا حکومت ديني را با توجه به رويکرد ديني مردم اين کشور به وجود آورد که اين نيز باب ميل سکولارها در ترکيه نيست .

-مساله مهم در اين کودتا اين بود که احزاب اصلي ترکيه بويژه حزب  جمهوري خلق که مخالف دولت ترکيه و اردوغان هستند واکنشي منفي در قبال اين کودتا اتخاذ کرده اند.در واقع کودتا چيان بر خلاف کودتاهاي قبلي که همواره از حمايت برخي احزاب بزرگ برخوردار بودند، اين بار  بدون داشتن پشتوانه سياسي اقدام کردند.بدين ترتيب مي توان پيش بيني کرد که روابط احزاب بزرگ ترکيه با حزب حاکم عدالت و توسعه از اين پس شاهد تحولاتي خواهد بود.

- اين کودتا نه فقط بر موقعيت منطقه اي و بين المللي ترکيه تاثير منفي گذاشته، بلکه بهانه لازم به اتحاديه اروپا براي عدم اجراي توافقات با آنکارا  بويژه در زمينه لغو رواديد براي سفر اتباع ترکيه به کشورهاي اروپايي و نيز عقبگرد در روند عضويت ترکيه در اتحاديه اروپا را فراهم خواهد کرد.بويژه مطرح شدن  موضوع بررسي قانوني شدن مجدد مجازات اعدام در ترکيه از سوي اردوغان ، که از ديدگاه اروپايي ها نقض يکي از موارد مهم شروطي است که ترکيه براي عضويت در اتحاديه اروپا بايد آن را به مورد اجرا بگذارد.